Blog

Rozpowszechnienie wizerunku byłego pracownika. Warunki dopuszczalności.

Można sobie wyobrazić sytuację, kiedy duża organizacja, będąca pracodawcą, nawet nie do końca świadomie, wykorzysta wizerunek osoby, która już nie jest jej pracownikiem. Następnie taki były pracownik, może zgłosić się z roszczeniem do pracodawcy, ponieważ w jego przekonaniu było oczywiste, że wyraził zgodę na korzystanie z wizerunku, ale w czasie kiedy pozostawał w stosunku pracy, a nie po jego zakończeniu.

O tym jak zakończy się taki spór, zdecyduje stan faktyczny, istniejące dowody które ten stan faktyczny odzwierciedlają, a przede wszystkim ciężar dowodu, który przesądza o tym, kto poniesie negatywne konsekwencje niewykazania faktów istotnych dla sprawy.

Dane osobowe, dobra osobiste, utwór

Jakkolwiek wizerunek stanowi postać danych osobowych, to niezależnie od tego regulację problematyki wizerunku znajdziemy również w prawie cywilnym, które zajmuje się m.in. ochroną dóbr niematerialnych, w tym dóbr osobistych człowieka (art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c.), a także w prawie autorskim, którego przedmiotem jest problematyka utworu i obrotu prawami przysługującymi do niego. Ponieważ ustawodawca pozostawił w obrocie art. 81 pr. aut., należy twierdzić, że przepis ten nie zastępuje całkowicie rodo w zakresie ustalenie podstawy legalizującej tę szczególną operację przetwarzania wizerunku, jaką jest jego rozpowszechnienie, czyli publiczne ujawnienie nieograniczonemu kręgowi osób (ew. ograniczonemu ale o dużych rozmiarach, tak że ostatecznie niemożliwe będzie zapanowanie nad dalszym rozprzestrzenieniem się informacji) – ale stanowi regulację szczególną na potrzeby reżimu prawa autorskiego, czyli dla celów tego prawa, a więc nie znajdzie zastosowanie do zdarzeń prawnych nie wchodzących w orbitę zainteresowania prawa autorskiego. Przykładowo publikacja wizerunku ściganego, nie ma nic wspólnego z funkcją prawa autorskiego, dlatego jest uregulowana w innym miejscu, też szczególnym w stosunku do rodo, konkretnie w art. 280 k.p.k.

Zezwolenie z art. 81 pr. aut.

Art. 81. [Zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku]
1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Gdyby w danych okolicznościach wizerunek został rozpowszechniony dla celów podobnych do realizacji praw autorskich do utworu, niezależnie od tego czy sam byłby utworem, to należałoby odpowiednio stosować przepisy prawa autorskiego, do ustalenia odpowiedzialności względem poszkodowanego. Art. 78 pr. aut. ustanawia domniemanie winy (a więc i bezprawności) korzystnie dla poszkodowanego, czyli to pozwany będzie musiał wykazać, że rozpowszechnienie wizerunku nie było bezprawne, czyli że dysponował zezwoleniem osoby przedstawionej na wizerunku (tu pracownika), ewentualnie że zachodzą inne przesłanki z art. 81 pr. aut. Zezwolenie to może mieć różną postać, może to być zgoda (jednostronne oświadczenie woli o charakterze upoważniającym) albo umowa. Jeśli zezwolenie nie określa ram czasowych, należy uznać, że jest ono bezterminowe, czyli może być odwołane, zgodnie z art. 365(1) k.c.

Domniemanie bezprawności

Jeśli natomiast wizerunek nie będzie wykorzystywany dla celów, będących przedmiotem prawa autorskiego, to należy stosować regulację ogólną dotyczącą dóbr osobistych – art. 23 i 24 k.c. Tu również istnieje domniemanie bezprawności, a więc to pozwany (tu pracodawca) będzie musiał wykazać, że dysponuje podstawą legalizującą naruszenie dobra osobistego, a więc że naruszenie to nie jest bezprawne. Z pewnością naruszenie to było by bezprawne, jeśli było by sprzeczne z prawem ochrony danych osobowych, bowiem wizerunek co do zasady stanowi postać danych osobowych (na pewno w warunkach rozpowszechnienia należy uznać go za dane osobowe, bowiem przez masową dostępność, również w środowisku osoby przedstawionej, możliwa jest również identyfikacja – warunek uznania pojedynczej informacji za dane osobowe). Samo naruszenie dobra osobistego jeśli nie jest bezprawne nie uzasadnia ochrony, dopiero bezprawność powoduje, że naruszone zostało prawo podmiotowe. I tak jak na gruncie prawa autorskiego, wykorzystanie wizerunku zalegalizuje zwykle zgoda albo umowa. Oświadczenie woli stanowiące zgodę albo składnik umowy, nie musi mieć formy pisemnej, a nawet może być dorozumiane (wynikać bezsprzecznie z zachowania).

Jak widać z powyższego wizerunek jest przedmiotem zainteresowania różnych aktów prawnych od regulacji ogólnych po bardziej szczegółowe. W praktyce analizując możliwość wykorzystania wizerunku zwykle trzeba sięgnąć do wszystkich tych przepisów i porównać ich zakresy zastosowania (hipotezy) z sytuacją w jakiej zamierzamy korzystać z wizerunku. W ten sposób można ustalić, które przepisy znajdą zastosowanie i czy planowane działania względem wizerunku są według nich legalne.

Nadużycie prawa

W każdym przypadku zastosowanie znajdzie również art. 5 k.c., czyli przed roszczeniem poszkodowanego, w wyjątkowych okolicznościach, można się bronić wskazując, że uprawnienie (tu roszczenie – jedna z postaci uprawnienia obok zarzutu i uprawnienia kształtującego) będzie służyło celowi sprzecznemu z tym do którego zostało przeznaczone lub też naruszy zasady współżycia społecznego.

Dbając o swoje bezpieczeństwo (ciężar dowodu) pracodawca powinien jednak dysponować dokumentami świadczącymi o tym, że jego działanie nie jest bezprawne, czyli w typowych przypadkach zezwoleniem osoby przedstawionej.

Normalne następstwa

Osobnym zagadnieniem jest kwestia, jakie roszczenie powstaje po stronie poszkodowanego. Należy zwrócić uwagę, że roszczenie majątkowe o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, powstanie tylko wtedy jeśli z bezprawnego zachowania powstała szkoda lub krzywda (szkoda niematerialna), a w tym zakresie to na poszkodowanym spoczywa ciężar dowodu co do istnienia i wysokości. Dodatkowo, może żądać naprawienia szkody lub zadośćuczynienia tylko w granicach normalnych następstw bezprawnego działania. Czyli przykładowo wyjątkowa wrażliwość i subiektywne poczucie krzywdy nie może uzasadniać nadmiernego żądania, ponad normalne (przeciętne) następstwa w danych okolicznościach.