Blog

Zawarcie umowy poręczenia na rzecz spółki w której prezes poręczyciela pełni funkcję prokurenta

  • Post author:
  • Post category:Spółki

Prezes A sp. z o.o. jest jednocześnie prokurentem B sp. z o.o. A sp. z o.o. poręcza wekslowo kredyt udzielony B sp. z o.o., którego B sp. z o.o. nie spłaca. Wierzyciel wnosi o wydanie nakazu zapłaty przeciwko dłużnikom solidarnym, który zostaje doręczony B sp. z o.o. Zgromadzenie wspólników B sp. z o.o. nie wyraziło zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez spółkę.

Czy B sp. o.o. może podnieść zarzut nieważności czynności prawnej (poręczenia) na podstawie art. 15 ksh?

Zamknięty katalog podmiotów przykładowe czynności prawne

Art.  15.  [Zgoda na zawarcie umowy z członkiem organu spółki]

§  1. Zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§  2. Zawarcie przez spółkę zależną umowy wymienionej w § 1 z członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem spółki dominującej wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej. Do wyrażenia zgody i skutków braku zgody stosuje się przepisy art. 17 § 1 i 2.

Przepis wymienia 5 podmiotów, które mają wpływ na działanie spółki i które w związku z tym bez kontroli ze strony organu stanowiącego spółki, jakim jest zgromadzenie wspólników, mogły by odnieść nieuzasadnione korzyści, działając na szkodę spółki, są to:

  • członek zarządu,
  • członek rady nadzorczej,
  • członek komisji rewizyjnej,
  • prokurent,
  • likwidator.

Jest to zamknięty katalog podmiotów.

Ponadto przepis wymienia przykładowo czynności prawne, których dokonanie wymaga zgody organu stanowiącego, są to czynności prawne z podmiotem o którym mowa wyżej:

  • umowa kredytu,
  • umowa pożyczki,

oraz czynność prawna na rzecz tego podmiotu:

  • umowa poręczenia.

Katalog ten jest otwarty, ponieważ ustawodawca zalicza do niego inne podobne czynności prawne z albo na rzecz wymienionych funkcjonariuszy spółki.

Ochronna funkcja przepisu a wykładnia rozszerzająca

Niekiedy zgłaszane są propozycje w literaturze i orzecznictwie, że ochronna funkcja przepisu usprawiedliwia jego rozszerzającą wykładnię i zaliczenie do zakresu zastosowania również sytuacji kiedy funkcjonariusz jest beneficjentem czynności prawnej, choćby nie był jej stroną i choćby nie była to czynność prawna na jego rzecz (konstrukcyjnie) ale pośrednio odniósłby z niej korzyść choćby niematerialną. Według tych poglądów przykładowo umowa poręczenia na rzecz jego żony (zwiększająca jej zdolność kredytową, bo zabezpieczająca wierzytelność, której jest dłużniczką), jest umową tym samym na jego rzecz.

Taką propozycję wykładni odrzucił Sąd Okręgowy we Wrocławiu – wyrok z 4.6.2020 r. (sygn. akt. XII C 1791/18). Sąd zauważa, że:

„Przepis art. 15§1 k.s.h. w sposób precyzyjny wskazuje podmioty, z którymi lub na rzecz których ma być dokonana czynność, której dokonanie wymaga zgody walnego zgromadzenia. Zgoda na dokonanie czynności dotyczy wyłącznie tych podmiotów. Przepis ten nie obejmuje byłych członków zarządu lub innych osób w jakikolwiek prawny lub faktyczny sposób związany z osobami wskazanymi w tym przepisie (tak J.P. Naworski, ibidem). Przepis art. 15§1 k.s.h. nie obejmuje osób pozostających w bliskich stosunkach z członkami zarządu lub innymi osobami wskazanymi w tym przepisie. Gdyby ustawodawca chciał objąć sankcją nieważności czynności dokonaną przez spółkę bez zgody walnego zgromadzenia z osobami bliskimi osób wskazanych w tym przepisie nie stało nic nie przeszkodzie aby treść przepisu art. 15§1 k.s.h. objęła również te osoby, tym bardziej, że systemie prawa cywilnego znane są przypadki posłużenia się przez ustawodawcę formułą osób pozostających w bliskich stosunkach ze stroną czynności (np. art. 527§3 k.c.).”

Wnioskowanie a contrario

Trafnie Sąd posługuje się wnioskowaniem a contrario, interpretator nie może w drodze wykładni dodawać składników do taksatywnej listy stworzonej przez ustawodawcę. Zamknięta lista nie jest wyrażeniem nieostrym, które może być różnie wypełniane treścią. Czynność prawna, o której mowa w przepisie musi być dokonana bezpośrednio z wymienioną tam osobą albo bezpośrednio na jej rzecz. W przykładzie z początku artykułu poręczenie wekslowe jest dokonane na rzecz B sp. z o.o., ponieważ to ona jest dłużnikiem z um. kredytu, byłoby dokonane na rzecz prezesa, gdyby to on starał się o kredyt, a nie spółka w której jest prokurentem. I nawet jeśli jakąś pośrednią korzyść odniesie z powodu poręczenia kredytu spółki B, to czynność prawna nie jest dokonana na jego rzecz, w rozumieniu przepisu, ponieważ chodzi tam o konstrukcję/charakter czynności prawnej, a nie o pośrednie korzyści funkcjonariuszy spółki, ogólnie pojęty ich interes. Ustawodawca posłużył się sformułowaniem „na rzecz”, ponieważ wymieniona umowa poręczenia wskazuje funkcjonariusza spółki jako dłużnika, chociaż nie z nim jest zawierana, a właśnie na jego rzecz.

Bezpieczeństwo obrotu

Jeszcze inny stan faktyczny został poddany ocenie Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie. W uzasadnieniu wyroku z dnia 3.18.2018 r., sygn. akt: XI GC 1588/17, czytamy:

„Umowa poręczenia nie może też zostać uznana za nieważną na podstawie art. 15 § 1 w zw. z art. 17 § 1 k.s.h. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Bezspornie w sprawie nie doszło do nawiązania stosunku poręczenia między powódką a jej członkiem zarządu, lecz między powódką a osobą trzecią ( spółką (…)).

Część literatury i orzecznictwa akcentuje szerokie rozumienie art. 15 § 1 ksh, obejmujące wszelkie umowy zawierane z osobą trzecią, których beneficjentem jest członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurent albo likwidator spółki i które są zawierane w ich interesie. Wskazuje się, że ze względu na cel art. 15 (funkcja ochronna wobec spółki i jej wspólników), prymat nad wykładnią językową należy dać wykładni funkcjonalnej, co oznacza, że określenie „na rzecz” należy rozumieć tak, iż art. 15 znajduje zastosowanie także wtedy, gdy rzeczywistym beneficjentem umowy jest funkcjonariusz spółki, mimo że formalnie umowę zawarto z innym podmiotem. W ocenie Sądu wątpliwości budzi próba rozszerzającej interpretacji przepisu, którego istotą jest podważenie czynności dokonanej z osobą trzecią, która nie musi mieć wiedzy o tym, kto jest istotnym „beneficjentem” umowy. Jest to bowiem przepis, którego zastosowanie może prowadzić do podważenia bezpieczeństwa obrotu. Z tej racji, a także dlatego, że jest to przepis wyjątkowy, dopuszczalność wykładni rozszerzającej jest wątpliwa. Potrzeba ochrony interesów spółki, jaka legła u podstaw wskazanej regulacji, nie może prowadzić do wykładni tak dalece rozszerzającej zastosowanie tego przepisu, że za „inną podobną” umowę zostanie uznana umowa poręczenia, zawarta przez jedną spółkę kapitałową z inną spółką kapitałową, a dotycząca długu zaciągniętego przez trzecią z kolei spółkę kapitałową. Ochrona interesów spółki nie może bowiem wyprzedzać ochrony bezpieczeństwa obrotu prawnego, a do tego prowadziłoby podważenie umowy poręczenia w niniejszej sprawie z uwagi na powiązania osobowe pomiędzy biorącym pożyczkę a poręczycielem. Za restrykcyjnym odczytywaniem analizowanego przepisu opowiedziano się mm. in. w Komentarzu do kodeksu spółek handlowych pod red. A. K. ( Tom I. Komentarz do art. 1-150, , WKP, 2017), podobny pogląd odnaleźć można w komentarzu J. N. (2).

Niemniej jednak nawet przy przyjęciu prezentowanej wykładni, fakt bycia owym „beneficjentem” powinien być wykazany, a nie tylko – jak w niniejszej sprawie – wyprowadzany z faktu, że pożyczkobiorcę reprezentuje ta sama osoba fizyczna, co poręczyciela, a ojciec tej osoby jest udziałowcem pożyczkobiorcy. Spółka z o. o. jest bowiem podmiotem prawnym odrębnym od osób, które ją reprezentują i odrębnym od swoich udziałowców.”

Obejście prawa

Gdyby zostało wykazane, że skutki czynności prawnej dokonanej z inną osobą niż funkcjonariusz spółki albo na jej rzecz, zostały osiągnięte przez funkcjonariusza, to wtedy należałoby szukać rozwiązania tego problemu w art. 58 k.c., który określa skutki czynności dokonanej w celu obejścia prawa. Patrząc na przykład z poręczeniem, trzeba by tu wykazać, że nie spółka na rzecz której zawarto um poręczenia (sp. B) otrzymała środki z kredytu, ale sam prezes spółki A i jednocześnie prokurent sp. B. W takim wypadku uprawnione byłoby przyjęcie, że konstrukcja osoby prawnej została wykorzystana do obejścia prawa. Nie jest więc potrzebna rozszerzająca wykładnia wbrew sztuce, ale zidentyfikowanie innego przepisu, który będzie miał zastosowanie.