Blog

Sprzedaż przedsiębiorstwa a ODO

Sprzedaż przedsiębiorstwa uregulowana jest w przepisie art. 55(2) k.c., zgodnie z którym istnieje domniemanie, że umowa sprzedaży obejmuje wszystko co wchodzi w skład przedsiębiorstwa.

Art. 55(2). [Czynność prawna obejmująca przedsiębiorstwo]

Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.

Z kolei, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa określa art. 55(1) k.c., i są to wszelkie aktywa, w szczególności prawa rzeczowe (np. własność), prawa obligacyjne (wierzytelności), czyli uprawnienia wynikające z takich umów jak np. najem, prawa własności intelektualnej itd. – krótko mówiąc wszelkie składniki materialne i niematerialne służące do prowadzenia działalności gospodarczej. Strony nie muszą ich wymieniać, wtedy przedmiotem sprzedaży, zgodnie z domniemaniem, będzie wszystko wyżej określone, w praktyce jednak w celu uniknięcia wątpliwości, należy rekomendować dokładne określenie, jakie składniki mają przejść na drugą stronę.

Przelew wierzytelności a przelew długu

Należy zauważyć, że na drugą stronę transakcji przechodzą wyłącznie wierzytelności (uprawnienia) z danej umowy, nie zaś długi (obowiązki, np. obowiązek zapłaty czynszu). W praktyce więc trzeba będzie zadbać o przejście również długu w drodze umowy przejęcia długu określonej w art. 519 k.c. Aby więc nabywca przedsiębiorstwa wszedł w całość sytuacji prawnej zbywcy przedsiębiorstwa wynikającej z umowy najmu, należy przelać zarówno wierzytelność w postaci uprawnienia do używania rzeczy, jak i dług w postaci obowiązku zapłaty czynszu. Do przelewu wierzytelności (uprawnienia do używania) dochodzi z mocy samej umowy zbycia przedsiębiorstwa (o ile dotyczy innego przedmiotu niż lokal), natomiast o postanowieniu dotyczącym długu (obowiązku zapłaty czynszu) trzeba pamiętać, ale nie musi ono znajdować się z odrębnym dokumencie od umowy zbycia przedsiębiorstwa. Należy również pamiętać o zgodzie dłużnika na przelew wierzytelności (uprawnienia do używania), jeśli w umowie zawarto postanowienie o konieczności wyrażenia zgody na przelew wierzytelności (pactum de non cedendo). Co do najmu lokalu pactum do non cedendo nie będzie miało zastosowania, bo umowa ta oparta jest na zaufaniu (art. 6882 k.c.) i cesja wierzytelności (uprawnienia do używania) bez zgody dłużnika (wynajmującego, właściciela) nie będzie dopuszczalna, bo nie jest dla niego obojętne kto zajmuje jego lokal. Czyli tu sama ustawa zastępuje pactum de non cedendo – art. 6882 w zw. z art. 509 par. 1 in fine k.c. – jako przeszkodę do przelewu bez zgody dłużnika, wskazując właściwość zobowiązania, która w przypadku najmu lokalu, jest zbliżona do uprawnienia ściśle osobistego, mimo majątkowego charakteru:

Art. 509. [Cesja]
§ 1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.
§ 2. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Co do przejęcia długu może się to odbyć na dwa sposoby:

Art. 519. [Przejęcie długu]
§ 1. Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu).
§ 2. Przejęcie długu może nastąpić:
1) przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
2) przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.

W przypadku zbycia przedsiębiorstwa zastosowanie znajdzie art. 519 par. 2 pkt 2 k.c. – zbywca przedsiębiorstwa jest tu dłużnikiem co do czynszu, nabywca przedsiębiorstwa osobą trzecią, a wynajmujący (właściciel mieszkania) wierzycielem co do czynszu. Jeśli wierzyciel odmawia zgody na przejęcie długu nabywca odpowiada wobec zbywcy za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia (art. 521 par. 2 k.c.), jest to konstrukcja podobna do art. 392 k.c., czyli nabywca jest zainteresowany żeby zwolnić zbywcę z długu (płacić czynsz), bo jeśli wynajmujący zażąda od zbywcy, to ten będzie miał roszczenie do nabywcy o naprawienie szkody. Dochodzi więc do konwersji nieskutecznej um przejęcia długu na umowę z art. 392 k.c., przy czym ponieważ jest to przepis względnie wiążący strony swoją wolą mogą wyłączyć jego zastosowanie:

Art. 392. [Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia]

Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.

Art. 521. [Uzależnienie skuteczności od zgody dłużnika albo wierzyciela]
§ 1. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgody odmówił, umowę uważa się za niezawartą.
§ 2. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.

Natomiast gdyby w ogóle nabywca i zbywca nie zawarli um przejęcia długu, to zastosowanie znajdzie art. 554 k.c. i dojdzie do przystąpienia do długu nabywcy do wysokości wartości przedsiębiorstwa, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o długach.

Dla ważności umowy zbycia przedsiębiorstwa art. 75(1) k.c. wymaga zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Za poświadczenie podpisu notariusz pobiera opłatę w wysokości 1/10 opłaty jaką pobrałby za formę aktu notarialnego, nie więcej niż 300 zł. Jeśliby w skład przedsiębiorstwa wchodziło prawo własności nieruchomości, potrzebna będzie forma aktu notarialnego (art. 158 k.c.).

Podatki

Jeśli chodzi o skutki podatkowe, zbycie przedsiębiorstwa nie podlega VAT, dlatego ważne jest, aby organy podatkowe nie miały podstawy do kwestionowania, że dana transakcja faktycznie dotyczy przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55(1) k.c. – kompleks składników musi stanowić niezbędne minimum pozwalające prowadzić działalność. Datą powstania przychodu będzie dzień wydania rzeczy lub zbycia prawa majątkowego, w zależności które z tych zdarzeń prawnych nastąpi wcześniej. Przy czym należy pamiętać, że strony w umowie mogą określić datę powstania skutków prawnych umowy odmiennie od daty dokonania tej czynności prawnej (zawarcia umowy) – stosownie do art. 70 k.c.

Ochrona danych osobowych

Byli klienci

Zbycie przedsiębiorstwa ma też swoje skutki na gruncie prawa ochrony danych osobowych. Podstawą prawną przekazania (udostępnienia) danych osobowych byłych klientów (konsumentów) zbywcy, którzy wyrazili mu zgodę na marketing, będzie zgoda tych klientów skuteczna wobec nabywcy, ponieważ zgoda ta jest wyrażona nie tyle na osobę przedsiębiorcy co na przedmiot jego działalności, a do działalności służy przedsiębiorstwo. Ewentualnie można przyjąć, że samo udostępnienie danych klientów do nabywcy będzie następowało na podstawie PUI, a przejdzie test równowagi ponieważ jest związane z transakcją zbycia przedsiębiorstwa. Jednak wydaje się że podstawa zgody na marketing konsumuje również operację udostępnienia przy zbyciu przedsiębiorstwa.

Zbycie przedsiębiorstwa a przejęcie przedsiębiorcy

Sprzedaż przedsiębiorstwa to nie to samo co przejęcie spółki (przedsiębiorcy), nie prowadzi do sukcesji uniwersalnej, o której mowa w art. 494 k.s.h.:

Art. 494. [Sukcesja uniwersalna praw i obowiązków]
§ 1. Spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki.

W sytuacji sukcesji uniwersalnej mamy do czynienia z kontynuacją przedsiębiorcy (spółki), więc na gruncie rodo administrator, spółka przejmowana czy łącząca się nadal „żyje” w spółce przejmującej czy nowo zawiązanej, nie dochodzi w takim wypadku do zerwania więzi ado z celem przetwarzania i podmiotami danych. Natomiast zbycie przedsiębiorstwa dotyczy nie przedsiębiorcy (podmiotu) tylko składników majątkowych (przedmiotu, przedsiębiorstwa), dochodzi więc do zmiany tożsamości przedsiębiorcy (ado), i tak jak składniki majątkowe zostają mu sprzedane lub wydane, tak dane osobowe zostają mu udostępnione.

Aktualni klienci

Jeśli zbywcę z klientami łączą trwałe stosunki prawne, niezamknięte, to właściwie już przed zawarciem umowy zbycia przedsiębiorstwa strony powinny zadbać o zgodę tych klientów na przejęcie długu (co do świadczenia niepieniężnego) zbywcy, aby nabywca mógł nadal wykonywać na ich rzecz usługi z niezamkniętych umów – po udzieleniu tej zgody dane będą przetwarzane w celu wykonania umowy – spełniania świadczenia objętego treścią przejętego długu.

A co jeśli klienci nie udzielą zgody na przejęcie długu (odmówią, albo nie zostaną zapytani)? Jeśli odmówią zastosowanie znajdzie art. 521 par. 2 k.c., a jeśli nie zostaną zapytani 392 k.c. Nabywca przedsiębiorstwa jako gwarant, że klient nie będzie od zbywcy żądał świadczenia, ma upoważnienie do spełnienia świadczenie ze skutkiem w sferze prawnej zbywcy. Klienci nie mogą odmówić przyjęcia świadczenia od nabywcy, bez popadnięcia w zwłokę wierzyciela, jeśli spełnione są warunki z art. 356 k.c., bo co do zasady dłużnik (tu zbywca) nie jest zobowiązany od osobistego świadczenia:

Art. 356. [Osobiste świadczenie dłużnika]
§ 1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.
§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

Brak zgody klientów na przejęcie długu oznacza tyle, że nie tracą oni roszczenia wobec zbywcy przedsiębiorstwa, a za wadliwie spełnione świadczenie przez nabywcę, co do którego się nie zgodzili, odpowiada zbywca na podstawie art. 474 k.c., ponieważ to nie nabywca jest wobec nich zobowiązany:

Art. 474. [Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za działania i zaniechania osób trzecich]

Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

Przetwarzanie nabywcy w celu spełnienia świadczenia na rzecz klientów zbywcy przedsiębiorstwa, będzie legalne na gruncie rodo, ponieważ o tym co jest legalne na gruncie prawa ochrony danych, zwykle decyduje to czy działanie jest legalne na gruncie innych gałęzi prawa (cywilnego, handlowego, czy publicznego jak k.p.c. itd.). Nabywca (nowy ado) powoła się na art. 6 ust. 1 lit. f rodo w zw. z ww. przepisami k.c. (interes jest uzasadniony nie tylko ekonomicznie, ale ściśle prawnie), a nawet wprost na art. 6 ust. 1 lit. b rodo, bo ta podstawa ma zastosowanie nawet jeśli stroną umowy nie jest administrator, stroną umowy musi być podmiot danych.

Przepis szczególny

Niekiedy w grę może wchodzić przepis szczególny stanowiący podstawę przekazania danych, np. w przypadku podmiotu leczniczego art. 30a ustawy o prawach pacjenta stanowi, że dokumentację medyczną podmiotu zaprzestającego wykonywania działalności leczniczej przejmuje podmiot, który przejął jego zadania, zaś sprzedaż przedsiębiorstwa służącego do prowadzenia działalności leczniczej, wydaje się być równoważna przejęciu zadań przez nabywcę.

Obowiązek informacyjny

Nie należy również zapomnieć o spełnieniu obowiązku informacyjnego. Zbywca przekazując dane klientów ma obowiązek poinformować o nowym konkretnym odbiorcy danych, który ujawnił się w jakiś czas po zebraniu danych. Zmiana administratora nie musi oznaczać zmiany celu, odbiorca może mieć taki sam cel. Jednak zmiana ado wymaga przeprowadzenia testu równowagi (ważenia interesów ado i podmiotu danych), o którym mowa w art. 6 ust. 1 lit. f rodo, a nie testu zgodności celów, o którym mowa w art. 6 ust. 4 rodo, ponieważ odbiorca musi mieć własną podstawę dla swojego celu, test zgodności celów dotyczy tego samego, jednego administratora (który zebrał dane) i kontynuacji tej samej podstawy prawnej legalizującej zebranie danych. Operacja udostępnienia, która skutkuje zmianą administratora lub powstaniem kolejnego stanowi nowy cel, dla którego musi być podstawa prawna, nawet jeśli odbiorca ma taki sam cel.

Zorganizowana część przedsiębiorstwa

Powyższe uwagi odnoszą się również do części przedsiębiorstwa, która daje możliwość prowadzenie odrębnej działalności, jest to tzw. zorganizowana część przedsiębiorstwa (ZCP), o której mowa w art. 2 pkt 27e ustawy o VAT:

27e)
zorganizowanej części przedsiębiorstwa – rozumie się przez to organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania;

Jak widać transakcja jest korzystna z punktu widzenia prawa podatkowego i prawa ochrony danych osobowych. Sens ekonomiczny sprzedaży powoduje, że można osiągnąć to czego nie można by sprzedając odrębnie poszczególne składniki odrębnym podmiotom (na gruncie ODO oparcie udostępnienia na zgodzie wyrażonej wobec zbywcy). Przy tym nie jest wykluczone, że w ramach jednego przedsiębiorstwa będzie można wydzielić kilka ZCP.