Blog

Przeniesienie posiadania

Posiadanie przewija się przez cały system prawa cywilnego, choć charakterystyczne jest szczególnie dla prawa rzeczowego, które zajmuje się głównie własnością. Posiadanie jest stanem faktycznym (sobowtórem prawa) zaś własność prawem podmiotowym skutecznym wobec wszystkich.

Posiadanie

Posiadania stanowi treść praw rzeczowych (własność), a także obligacyjnych (najem), ponadto przeniesienie posiadania może stanowić treść świadczenia, które jest każdym zachowaniem się dłużnika, zgodnym ze zobowiązaniem, które na siebie przyjął w drodze czynności prawnej (umowy) – np. świadczeniem sprzedawcy jest przeniesienie posiadania rzeczy. Posiadanie jest też zdarzeniem prawnym, czyli stanem faktycznym z którym system prawa wiąże skutki prawne, np. posiadanie samoistne skutkuje nabyciem prawa własności przez zasiedzenie jeśli trwa odpowiednio długo, z drugiej strony przeniesienie posiadania warunkuje dojście do skutku tzw. czynności prawnych realnych (przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do gatunku). Posiadanie jest odbiciem prawa w sferze faktów, a więc może się objawiać w uprawnieniach przewidzianych w art. 140 k.c.:

Art.  140.  [Uprawnienia właściciela]

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Na korzystanie składa się uprawnienie do: używania, pobierania pożytków i zużycia rzeczy.

Posiadanie bez fizycznego kontaktu z przedmiotem

Nie należy więc utożsamiać posiadania wyłącznie z używaniem/możliwością używania rzeczy, przez fizyczny kontakt (kontrolę), choć niewątpliwie tak też może się objawiać, a jest to też najbardziej zgodne z intuicjami językowymi i potocznym znaczeniem tego zwrotu.

Używanie ma miejsce w przypadku posiadania bezpośredniego, ale nie w przypadku posiadania pośredniego. Zgodnie z art. 337 k.c.:

Art. 337. [Oddanie w posiadanie zależne]
Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne.

Jak widać z powyższego możliwość używania rzeczy będzie miał posiadacz bezpośredni, ale posiadacz pośredni nie straci posiadania przez to, że przekaże możliwość używania i utraci fizyczny kontakt z rzeczą. Jeden będzie posiadał (korzystał) pośrednio a drugi bezpośrednio. Widać to na przykładzie gdy właściciel wynajmuje rzecz, a najemca następnie oddaje ją w podnajem. W takim wypadku podnajemca jest posiadaczem bezpośrednim i zależnym, najemca posiadaczem pośrednim i zależnym, a wynajmujący posiadaczem pośrednim i samoistnym. Mówiąc bardziej precyzyjnie w wyniku umowy najmu, wynajmujący (właściciel; posiadacz samoistny) traci posiadanie bezpośrednie (używanie) na rzecz najemcy (posiadacza zależnego) ale zyskuje posiadanie pośrednie (w postaci pobierania pożytków czyli czynszu).

Różnicę między posiadaczem samoistnym i zależnym podaje art. 336 k.c.:

Art.  336.  [Posiadacz samoistny; posiadacz zależny]

Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Faktyczne władanie, o którym mowa wyżej jest synonimem posiadania, może mieć więc różne formy odpowiadające konkretnemu uprawnieniu, nie należy więc kojarzyć go tylko z fizycznym kontaktem z rzeczą (co jest charakterystyczne dla bezpośredniego władania/posiadania). Może być więc tak, że najemca będzie posiadał rzecz przez jej używanie (posiadanie bezpośrednie i zależne) a wynajmujący (właściciel) przez pobieranie z niej pożytków w tym wypadku czynszu (faktyczne władanie pośrednie i samoistne):

Art.  53.  [Pożytki rzeczy]

§  1. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.

§  2. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.

Przeniesienie posiadania bez wręczenia

Dla przeniesienia posiadania charakterystyczne są zwroty takie jak „wydanie rzeczy” czy „zwrot rzeczy” obecne np. w art. 226 czy 229 k.c., jednak nie musi to oznaczać przekazania rzeczy (wręczenia). Przez wydanie czy zwrot rzeczy należy rozumieć również odzyskanie możliwości korzystania z rzeczy jak właściciel przez pobieranie pożytków – czyli sytuację kiedy dotychczasowy posiadacz samoistny, zachowujący się jak właściciel, ale bez tytułu prawnego, zaczyna płacić czynsz, za używane przez siebie mieszkanie. O takim zwrocie rzeczy mówi:

Art. 349. [Constitutum possessorium]
Przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.

Kolejną formę przeniesienia posiadania bez fizycznego wręczenia rzeczy określa:

Art.  350.  [Umowa między stronami i zawiadomienie osoby trzeciej]

Jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela.

Chodzi tu np. o sprzedaż mieszkania obciążonego obligacyjnie (najmem); art. 535 w zw. z art. 678 k.c. Obowiązek wydania rzeczy, czyli przeniesienia posiadania samoistnego nastąpi w sposób określony w art. 350 k.c.

Art. 535. [Umowa sprzedaży]
§ 1. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
§ 2. (uchylony).

Art. 678. [Zbycie rzeczy najętej]
§ 1. W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy; może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia.
§ 2. Powyższe uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana.

Z kolei nie dość, że wydanie rzeczy może mieć postać inną niż wręczenie rzeczy (zapłata czynszu, zawiadomienie), to jeszcze zgodnie z art. 348 k.c. „Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy.”, a więc wydanie kluczy do mieszkania jest równoważne wydaniu mieszkania. Jak widać z powyższego posiadanie to nie tylko fizyczna, osobista kontrola nad rzeczą, a wydanie rzeczy to nie tylko jej wręczenie, język prawny nadaje tym pojęciom szersze znaczenie niż język potoczny.

Trzeba także zauważyć, że co do niektórych przepisów doktryna i orzecznictwo zawężają pojęcie wydania rzeczy tylko do wręczenia rzeczy, tak jest np. co do art. 556(2) k.c. stwarzającego domniemanie prawne wadliwości rzeczy przy sprzedaży konsumenckiej.

Dzierżenie i władztwo prekaryjne

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o dwóch stanach faktycznych podobnych do posiadania, ale istotnie się od niego różniących tj. dzierżenie i władztwo prekaryjne.

Dzierżenie polega na władaniu rzeczą za kogo innego, czyli nie ma tu nastawienia psychicznego właściwego dla posiadacza, który włada dla siebie. Dzierżycielem jest np. pełnomocnik, przewoźnik.

Władztwo prekaryjne cechuje się okazjonalnością, krótkotrwałością i odwołalnością, nie towarzyszy mu tytuł prawny (przy posiadaniu akurat też tak może być), ale ma podstawę w tzw. stosunku grzecznościowym stąd jest motywowane względami altruistycznymi, będzie to przykładowo pokój na gościnę, samochód na przejażdżkę. Takie krótkotrwałe władztwo nie korzysta z ochrony prawnej (posesoryjnej) z jakiej korzysta posiadanie.